ผู้บริโภคเสี่ยงอันตรายจาก “ยาฝาแฝด” หากรับยาซ้ำซ้อน-ไม่ตรงโรค เรียกร้อง อย.จัดการด่วน

นิตยสารฉลาดซื้อ มูลนิธิเพื่อผู้บริโภค ร่วมกับ ชมรมเภสัชชนบท เปิดเผยรายชื่อ”ยาฝาแฝด”(ยาฉลากคล้ายกัน) ภัยร้ายที่ยังไม่ได้รับการจัดการ ทำให้ผู้บริโภคต้องตกอยู่ในภาวะเสี่ยงต่อการใช้ยาผิดอันตรายถึงชีวิต ขอให้หน่วยงานที่รับผิดชอบเร่งจัดการปัญหาโดยด่วนทั้งระบบ ตั้งแต่การขอขึ้นทะเบียนยาไปจนถึงควบคุมตามกฎหมาย

ในวันที่ 9 ธันวาคม 2559 ณ ห้องประชุมมูลนิธิเพื่อผู้บริโภค ชมรมเภสัชชนบท ร่วมกับนิตยสารฉลาดซื้อ มูลนิธิเพื่อผู้บริโภค และศูนย์วิชาการเฝ้าระวังและพัฒนาระบบยา (กพย.) ร่วมกันจัดแถลงข่าวเปิดเผยรายชื่อ “ยาฝาแฝด” ปัญหาที่ยังไม่ได้รับการจัดการ โดยนำเสนอให้เห็นว่า ฉลากยาเป็นเครื่องมือที่กฎหมายกำหนดให้แสดงไว้ข้างภาชนะบรรจุยา วัตถุประสงค์เพื่อให้ผู้สั่งใช้ และผู้ที่จะต้องใช้ยา ได้อ่านเพื่อที่จะได้ใช้ยาอย่างถูกต้องปลอดภัย ทั้งนี้กฎหมายกำหนดให้ฉลากยาจะต้องมีรายละเอียดที่จำเป็นครบถ้วน  ได้แก่ ชื่อสามัญทางยา   ชื่อทางการค้า  เลขทะเบียนยา   สรรพคุณของยา  วันผลิตและวันหมดอายุ    แต่บางครั้งพบว่าฉลากยาหลายรายการกลับมีรูปแบบที่ใกล้เคียงกันมาก มากจนอาจเรียกได้ว่าเป็น “ ยาฝาแฝด จนทำให้ผู้บริโภคเกิดความสับสน  หรือเกิดความเสี่ยงในการใช้ยาอย่างผิดพลาดโดยไม่ตั้งใจ เภสัชกร จากชมรมเภสัชชนบท  ได้สำรวจและทำการศึกษาผลกระทบที่เกิดขึ้น จากความสับสนเหล่านี้ มีดังนี้ 

ตัวอย่างที่ 1

ภาพยาชนิดที่ 1	ภาพยาชนิดที่ 2	ภาพยาชนิดที่ 3	รายละเอียดที่อาจก่อให้เกิดความสับสน
			-ยาต้านการแข็งตัวของเลือดชนิดรับประทาน มีช่วงห่างของขนาดยาที่ให้ผลในการรักษาและการก่อให้เกิดพิษที่แคบ ยานี้จึงต้องอยู่ภายใต้การดูแลของบุคลากรทางการแพทย์อย่างใกล้ชิด  ความคล้ายกันของบรรจุภัณฑ์ -แผงยาเป็นแบบบลิสเตอร์ (blister) สีเงิน  มีขนาดเท่ากันทั้งจำนวนเม็ดยาและขนาด -การวางอักษรบนแผงยารูปแบบและตำแหน่งเหมือนกัน ความแตกต่างของบรรจุภัณฑ์ -สีตัวอักษรแสดงขนาดยาต่างกัน คือ ขนาดยา 2 mg   สีส้ม , ขนาด 3 mg สีม่วง และขนาด 5 mg สีชมพู
ชื่อการค้า MAFORAN 2 mg ชื่อสามัญ Warfarin Sodium 2 mg	ชื่อการค้า MAFORAN 3 mg ชื่อสามัญ Warfarin Sodium 3 mg	ชื่อการค้า MAFORAN 5 mg ชื่อสามัญ Warfarin Sodium 3 mg
บริษัท เภสัชกรรมศรีประสิทธิ์ จำกัด	บริษัท เภสัชกรรมศรีประสิทธิ์ จำกัด	บริษัท เภสัชกรรมศรีประสิทธิ์ จำกัด

 

ตัวอย่างที่ 2

ภาพยาชนิดที่ 1	ภาพยาชนิดที่ 2	รายละเอียดที่อาจก่อให้เกิดความสับสน
		-ยาทั้งสองชนิดเป็นยาฉีด ใช้เพื่อรักษาอาการจิตเภทหรือความผิดปกติทางอารมณ์ ความคิด ความคล้ายกันของบรรจุภัณฑ์ -กล่องบรรจุหลอดยาสีขาวขนาดเท่ากัน หลอดยาภายในสีชาขนาดเท่ากัน -แถบสีด้านล่างกล่องสีแดงและวางตำแหน่งเหมือนกัน -ตัวอักษรบนกล่องยาสีดำเหมือนกัน ความแตกต่างของบรรจุภัณฑ์ -ชื่อยา DECA 25mg/ml ขนาดหนาและเข้มแตกต่างจากชื่อยา HARIDOL-D -หลอดยาภายในกล่อง DECA ตัวอักษรสีดำ ส่วนหลอดยา HARIDOL-D สีฟ้า
ชื่อการค้า DECA 25mg/ml ชื่อสามัญ Fluphenazine Decanoate 25mg/ml	ชื่อยา HARIDOL-D Injection ชื่อสามัญ Haloperidol Decanoate  50mg/ml
บริษัท Atlantic Laboratories  Corporatuib Ktd.,	บริษัท Atlantic Laboratories  Corporatuib Ktd.,

 

 ตัวอย่างที่ 3

ภาพยาชนิดที่ 1	ภาพยาชนิดที่ 2	รายละเอียดที่อาจก่อให้เกิดความสับสน
ชื่อการค้า Risperidone GPO 1 mg  ชื่อสามัญ Risperidone 1 mg  บริษัท องค์การเภสัชกรรม (GPO)	ชื่อการค้า Risperidone GPO 2 mg  ชื่อสามัญ Risperidone 2 mg  บริษัท องค์การเภสัชกรรม (GPO)	-เป็นยาสำรักษาโรคจิตเภทชนิดเฉียบพลันและเรื้อรังรวมทั้งโรคจิตอื่นๆ ที่มีกลุ่มอาการทางบวก และบรรเทาอาการต่างๆเช่นซึมเศร้า วิตกกังวล ความคล้ายกันของบรรจุภัณฑ์ -แผงยาเป็นแบบบลิสเตอร์ (blister) สีเงิน  มีขนาดเท่ากันทั้งจำนวนเม็ดยาและขนาด -การวางรายละเอียดตัวอักษรบนแผงยารูปแบบและตำแหน่งเหมือนกัน ตัวหนังสือขนาดเท่ากัน ใช้สีตัวอักษรโทนอ่อนเหมือนกัน ความแตกต่างของบรรจุภัณฑ์ -สีตัวอักษรต่างกัน โดย Risperidone 1 mg ตัวอักษรมีสีม่วง ส่วนขนาด 2 mg ตัวอักษรสีส้ม

 

ตัวอย่างเหตุการณ์จริงที่เกิดขึ้น

ผู้ป่วยชายไทย อายุ 41 ปี มารับยาจิตเภท (Schizophrenia) ตามนัด หลังจากเภสัชกรได้ตรวจสอบยาเดิมที่ผู้ป่วยนำติดตัวมา โดยผู้ป่วยรายนี้ได้รับยาชนิดเดียวกัน แต่ 2 ความแรง คือ Risperidone 1 mg และ Risperidone 2 mg ตามภาพประกอบโดยเวลารับประทานยาทั้ง 2 เหมือนกันคือ ครั้งละ 1 เม็ด ก่อนนอน จากการสอบถามผู้ป่วยและญาติเข้าใจผิดคิดว่าอันเดียวกัน เนื่องจากดูเหมือนๆกันจึงเก็บยาทั้ง 2 ความแรงไว้ในซองเดียวกัน โดยหยิบรับประทานครั้งละ 2 เม็ด ก่อนนอนและไม่ทราบว่าเป็นยาคนละความแรง 
*ตัวอย่างยาฝาแฝดที่พบในโรงพยาบาล (เอกสารแนบ)

ภก.ภาณุโชติ ทองยัง ประธานชมรมเภสัชชนบท กล่าวถึงข้อเสนอในการแก้ปัญหาฉลากยาฝาแฝดว่า “ปัญหาจากกลุ่ม “ยาฝาแฝด” หรือ “ยารูปพ้อง-มองคล้าย” ต้องอาศัยการแก้ไขปัญหาร่วมกันจากทุกส่วน เพื่อเป็นการป้องกันไม่ให้เกิดอันตรายถึงผู้ใช้ยา นอกจากนี้ แม้ว่าโรงพยาบาลทุกแห่งจะมีมาตรการจัดการด้านยา “ชื่อพ้องมองคล้าย”อย่างจริงจังแล้วก็ตาม  ตัวผู้ใช้ยาหรือผู้ดูแลผู้ป่วยเอง ก็ต้องมีการทบทวนยาที่ตนใช้ให้ละเอียดรอบครอบทุกครั้ง เพื่อไม่ให้เกิดความผิดพลาด

ที่สำคัญที่สุด คือ “การแก้ปัญหาที่ต้นเหตุตั้งแต่การขอขึ้นทะเบียนยา” ควรกำหนดเกณฑ์การพิจารณาฉลากยาและบรรจุภัณฑ์ของยา( เช่น แผงยา ขวดยา หลอดยา ฯลฯ)ให้รัดกุมในการป้องกันไม่ให้เกิดความเสี่ยงจากอันตราย เช่น ไม่ให้มีฉลาก หรือบรรจุภัณฑ์ มีความเหมือน หรือคล้ายคลึงกับยาอื่น  นอกจากนี้  ไม่ควรอนุญาตให้ใช้ชื่อทางการค้าเดียวกันหรือใกล้เคียงกัน  โดยที่ส่วนประกอบของตำรับยาเป็นคนละชนิดกัน และไม่ควรอนุญาตให้ยาชนิดเดียวกัน  ที่มีความแรงของยาที่ไม่เท่ากัน ใช้ชื่อทางการค้าเดียวกัน

“อย.ต้องกล้าแสดงตัวให้เห็นว่า ตนเลือกที่จะคุ้มครองผู้บริโภคให้ปลอดภัย มากกว่าจะอ้างว่าระเบียบเป็นข้อจำกัด เพราะกฎระเบียบมันแก้ไขได้ หากแก้แล้วผู้บริโภคได้รับความปลอดภัย และต้องเริ่มทำทันทีเพราะรูปธรรมปัญหาที่ปรากฎชัดเจนแล้ว”  

 

นางสาวสารี อ๋องสมหวัง บรรณาธิการนิตยสารฉลาดซื้อ มูลนิธิเพื่อผู้บริโภค กล่าวเสริมว่า “จากการลงพื้นที่สำรวจตัวอย่างยาที่มีฉลากคล้ายกัน หรือยาฝาแฝดนั้น โดยทีมงานนิตยสารฉลาดซื้อนั้นเราพบว่า มีการขายยาอันตรายตามร้านชำทั่วไปหลายรายการ เช่น ยาแก้หวัดยี่ห้อ ทิฟฟี่เดย์ หรือยาอันตรายอื่นๆอีกหลายชนิด โดยผู้บริโภคและพ่อค้าเข้าใจว่าเป็นยาสามัญประจำบ้านที่ซื้อขายได้ทั่วไป จึงขอให้หน่วยงานภาครัฐที่เกี่ยวข้องมีมาตรการดูแลและจัดการโดยด่วนที่สุดด้วย” หากได้รับอันตรายจากการใช้ยาผู้บริโภคสามารถใช้สิทธิได้

 

 

 

 

ด้าน ผศ.ภญ.ดร.นิยดา เกียรติยิ่งอังศุลี ผู้อำนวยการศูนย์วิชาการเฝ้าระวังและพัฒนาระบบยา (กพย.) ได้เล็งเห็นถึงความสำคัญของปัญหาการใช้ยาที่ไม่เหมาะสมว่าส่วนหนึ่งมีสาเหตุจากมียาที่ไม่เหมาะสม  จึงเสนอเรื่องการแก้ปัญหาเรื่องฉลากยาฝาแฝด เป็น หนึ่งในข้อเสนอเรื่องยาไม่เหมาะสม โดยให้มองทั้งระบบเริ่มตั้งแต่การขึ้นทะเบียน และยังเสนอให้เร่งการทบทวนทะเบียนตำรับยาที่มีส่วนผสมของยาต้านแบคทีเรียอย่างไม่เหมาะสมและเสนอให้มีจัดการตามกฎหมายโดยด่วน เนื่องจากยาต้านแบคทีเรียที่ไม่เหมาะสมนั้นก่อให้เกิดอันตรายต่อสุขภาพ โรคติดเชื้อที่เป็นอยู่ไม่ได้รับการรักษา และเสี่ยงต่อการเกิดเชื้อดื้อยา ทั้งนี้ กพย.ได้ส่งจดหมายถึงรัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุขไปแล้วตั้งแต่เดือนมิถุนายน 2559  จึงขอติดตามผลการดำเนินงาน เพื่อให้สอดคล้องกับยุทธศาสตร์การจัดการการดื้อยาต้านจุลชีพประเทศไทยหาก

 

 

 

หมายเหตุ
ยาที่ไม่เหมาะสม หมายรวมถึง
 (1) สูตรตำรับไม่เหมาะสม (ไม่มีประสิทธิผล ไม่ปลอดภัย ไม่มีที่ใช้ในทางวิชาการในปัจจุบัน ยาที่มีการถอนทะเบียนตำรับยาในต่างประเทศแล้วจากเหตุไม่ปลอดภัยหรือไม่มีประสิทธิภาพ (อย่างน้อย 5 ประเทศ ดูจากรายการ UN/WHO)
 (2) รูปแบบยาไม่เหมาะสม ยาไม่คงตัว ก่อให้เกิดการเข้าใจผิด เกิดการใช้ยาอย่างไม่ถูกต้อง หรือก่อให้เกิดการดื้อยา เช่น ยาอมผสมยาปฏิชีวนะ/ยาต้านแบคทีเรีย  ยาผงบรรจุในซองกระดาษ ยาเคลือบน้ำตาลบางชนิดที่ทำให้ยาไม่คงตัวหรือไม่ละลายออกมา
 (3) บรรจุภัณฑ์ไม่เหมาะสม เสี่ยงต่อความเข้าใจผิด หรือเกิดความเสี่ยงในการใช้ เช่น ยาปฏิชีวนะผงในซองกระดาษ
 (4) ยาที่มีรูปคล้าย-เสียงพ้อง (Look-Alike, Sound-Alike (LASA), Look Twin Sound Twin (LTST))
 (5) ข้อมูลของยาที่อนุญาตไม่ถูกต้องหรือไม่เหมาะสม เช่น ข้อบ่งใช้ คำเตือน อาการไม่พึงประสงค์ ขนาดยา ระยะเวลาการใช้ยา